Λίγα λόγια για την ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων – Το αντικείμενο του παιδοψυχιάτρου
Η ψυχική υγεία στα παιδιά και στους εφήβους όπως και στους ενηλίκους δεν νοείται απλά ως απουσία ψυχικής διαταραχής ή συμπτωμάτων.
Είναι κάτι ευρύτερο. Είναι η διασφάλιση της εσωτερικής ισορροπίας και της συναισθηματικής σταθερότητας, που δίνουν τη δυνατότητα στο άτομο για ευχαρίστηση στη ζωή, για ικανοποίηση από τις σχέσεις του, για δημιουργικότητα και συνεχή εξέλιξη. Πολύ περισσότερο στα παιδιά, η έννοια της ψυχικής υγείας συνδέεται ουσιαστικά με την έννοια της εξέλιξης και την διεργασία της δόμησης του ψυχισμού στο σύνολό του.
Το παιδί και ο έφηβος δεν είναι μικρογραφίες του ενηλίκου. O ψυχισμός τους εξαιρετικά ευάλωτος και ευαίσθητος σε εξωτερικές επιδράσεις, συγκροτείται μέσα στο πλέγμα των σημαντικών σχέσεων που συνάπτει. Μαζί με την οικογένεια, το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον θα προσδώσουν τις αποχρώσεις της τελικής ταυτότητας του ώριμου ενηλίκου. Έτσι, η ικανοποιητική ανταπόκριση του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα του οικογενειακού, στις πολύπλευρες ανάγκες του παιδιού και του εφήβου είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ομαλή και φυσιολογική ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη.
Ποιος είναι ο Παιδοψυχίατρος;
Είναι ο γιατρός που μόνος, ή σε συνεργασία με άλλους ειδικούς φροντίζει για την προαγωγή της ψυχικής υγείας των παιδιών, των εφήβων και των οικογενειών τους σε όλα τα επίπεδα: πρόληψη, διάγνωση, θεραπεία και αποκατάσταση.
Στην εργασία του αυτή έχει μια ολοκληρωμένη επιστημονική προσέγγιση. Χρησιμοποιεί δηλαδή τη γνώση όλων εκείνων των παραγόντων (βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών) που διαπλέκονται στην εμφάνιση των διαταραχών της ψυχικής υγείας.
Ο Παιδοψυχίατρος έχει ειδικευτεί στο να παρέχει στους ασθενείς του υπεύθυνη ιατρική φροντίδα, σεβόμενος τους κώδικες της ηθικής και της δεοντολογίας του επαγγέλματος.
Ποιος μπορεί να απευθυνθεί στον παιδοψυχίατρο;
Για ποιους λόγους;
Στον παιδοψυχίατρο μπορούν να απευθυνθούν οικογένειες, γονείς, παιδιά και έφηβοι για προβλήματα όπως:
Ψυχικές δυσκολίες των παιδιών και των εφήβων, που μπορεί να εκδηλώνονται με διαταραχές στο συναίσθημα, στη συμπεριφορά, στην ένταξη στο σχολείο ή στην συνολικότερη διαδικασία της ανάπτυξής τους.
Προβλήματα σχέσης ανάμεσα σε μέλη της οικογένειας.
Δυσκολίες του γονέα στην άσκηση του ρόλου του.
Πέρα από τις ειδικές δυσκολίες και διαταραχές, ο παιδοψυχίατρος υποστηρίζει την ψυχική υγεία και την εξέλιξη του παιδιού από τη γέννηση μέχρι την ενηλικίωσή του. Στα πλαίσια αυτά μπορεί να παρέχει υποστήριξη ή/και συμβουλευτική σε γονείς, εφήβους, οικογένειες, εκπαιδευτικούς κ.ά. Μπορεί να συνεργάζεται για τον ίδιο σκοπό με σχολεία, δικαστικές αρχές, νοσοκομεία παίδων και γενικά, με όλες εκείνες τις κοινωνικές υπηρεσίες και τους κοινοτικούς φορείς που πλαισιώνουν την οικογένεια.
Ποια είναι η πρακτική του Παιδοψυχιάτρου;
Αρχικά, γίνεται μια ολοκληρωμένη διάγνωση του προβλήματος το οποίο απασχολεί το παιδί ή τον έφηβο και την οικογένειά του, όπου συνεκτιμώνται όλοι εκείνοι οι παράγοντες που συνυφαίνονται με αυτό: βιολογικοί, γενετικοί, αναπτυξιακοί, συναισθηματικοί, γνωστικοί, εκπαιδευτικοί, οικογενειακοί και κοινωνικοί παράγοντες.
Στη συνέχεια, σχεδιάζεται μια θεραπευτική αντιμετώπιση, η οποία συζητιέται με τους ενδιαφερόμενους και μπορεί να περιλαμβάνει μία ή περισσότερες από τις ακόλουθες θεραπευτικές προσεγγίσεις: ατομική, οικογενειακή ή ομαδική ψυχοθεραπεία, φαρμακοθεραπεία, συμβουλευτική γονέων.
Μπορεί κατά περίπτωση να χρειαστεί η συνεργασία με άλλους επαγγελματίες και φορείς.
Ειδικότερες δυσκολίες και τα προβλήματα των παιδιών, των εφήβων και των οικογενειών τους, που αντιμετωπίζει ο παιδοψυχίατρος.
- Δυσκολίες σχέσεων και συμπεριφοράς του παιδιού ή του εφήβου, στην επαφή του με συνομήλικους ή ενήλικες. Ντροπαλότητα, παθητικότητα και συστολή ή αντιδραστικότητα, πείσμα, και προκλητικότητα. Δυσκολία να υπερασπιστεί τον εαυτό του.
- Δυσλειτουργία οικογένειας.
- Θέματα υιοθεσίας.
- Σχολικά προβλήματα, όπως σχολική άρνηση ή φοβία, δυσκολίες σχέσεων και επαφής με συνομήλικους στο χώρο του σχολείου.
- Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής – Υπερκινητικότητα. Υπερβολική βιασύνη και παρορμητικότητα, έντονη κινητικότητα ή/και αφηρημάδα, λάθη απροσεξίας και εύκολα ξεσπάσματα.
- Μαθησιακά προβλήματα, όπως χαμηλή σχολική επίδοση, δυσλεξία, δυσγραφία, δυσαριθμησία, δυσορθογραφία.
- Προβλήματα μειωμένης ή χαμηλής αυτοεκτίμησης.
- Σύνδρομο Asperger.
- Φόβοι, φοβίες (π.χ. κοινωνική), ανασφάλεια, συναισθηματική ανωριμότητα.
- Χρόνια προβλήματα σωματικής υγείας μέλους της οικογένειας ή του ίδιου του παιδιού – Πένθος, απώλεια.
- Ψυχική πίεση που βιώνει ένα παιδί από την έντονη ανάγκη για επίδοση, το άγχος προκύπτει από έκθεση, το άγχος αποχωρισμού κλπ.
- Έντονες εκρήξεις οργής, αυτοτραυματική συμπεριφορά.
- Δυσκολίες προσαρμογής σε καινούργιες καταστάσεις ή συνθήκες.
- Διαταραχές ύπνου, όπως εφιάλτες, ενύπνιος τρόμος κλπ.
- Ζητήματα αδελφικής αντιπαλότητας ή αντιζηλίας.
- Ψυχοσωματικά ενοχλήματα όπως συχνές κεφαλαλγίες, κοιλιακά άλγη ή ψυχολογικοί παράγοντες που επιδρούν στη σωματική υγεία.
- Διαζύγιο γονέων – Προβλήματα στο γονεϊκό ζεύγος.
- Ψυχοτραυματικά ή ψυχοπιεστικά γεγονότα και καταστάσεις.
- Προβλήματα λόγου και ομιλίας (καθυστέρηση εκφραστικού λόγου, τραυλισμός κλπ).
- Ψυχοκινητική ανωριμότητα – νοητική καθυστέρηση.
- Αυτισμός και άλλες αναπτυξιακές διαταραχές.
- Κινητικά ή/και φωνητικά tics (σ. Gille de la Tourette).
- Δυσκολίες ελέγχου των σφιγκτήρων (ενούρηση, εγκόπριση).
- Προβλήματα ταυτότητας του γένους (ή φύλου).
- Θλίψη, δυσθυμία, κατάθλιψη, μελαγχολία (στα παιδιά μπορεί οι εκδηλώσεις της κατάθλιψης να είναι διαφορετικές από αυτές των ενηλίκων. Μπορεί π.χ. να εμφανιστεί με υπερδιέγερση, αντί για υποτονία, ή ανησυχία αντί για απάθεια).
Η αξιολόγηση περιλαμβάνει:
- Συνέντευξη και λήψη ιστορικού από τους γονείς
- Κλινική συνέντευξη με το παιδί ή τον έφηβο
- Χρήση ερωτηματολογίων ή/και ψυχομετρικών δοκιμασιών (τεστ)
- Επικοινωνία αν χρειαστεί με το σχολικό πλαίσιο του παιδιού
- Εργαστηριακό έλεγχο
- Συνεργασία με άλλους φορείς που εμπλέκονται στη ζωή του παιδιού
Η αντιμετώπιση μπορεί να περιλαμβάνει:
Μετά την ολοκλήρωση της αξιολόγησης ορίζονται τα προβλήματα και οι δυσκολίες του παιδιού, με βάση τη διαφορετική ιδιοσυγκρασία, το ταμπεραμέντο, τα βιώματα, την προσωπικότητα και τις δυνατότητες των γονιών, τον κοινωνικό τους περίγυρο και το αξιακό τους σύστημα. Αυτά τα στοιχεία είναι που ορίζουν τα προβλήματα ως μοναδικά όπως και το τρόπο προσέγγισής τους που μπορεί να περιλαμβάνει:
- Ατομικές ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες με το παιδί/έφηβο
- Συμβουλευτικές συνεδρίες με τους γονείς
- Οικογενειακή θεραπεία
- Συνεργασία με το σχολείο ή άλλους σημαντικούς ενήλικες που εμπλέκονται στη φροντίδα του παιδιού
- Φαρμακοθεραπεία
- Συνδυασμό των παραπάνω